70 lat budowy szybowców
Allstar PZL Glider Sp. z o.o. powstała w 2002 roku. Firma oparta jest na tradycji SZD – Szybowcowego Zakładu Doświadczalnego – producenta szybowców znanych na całym świecie. W wyniku zmian politycznych w Polsce w 1998 roku Szybowcowy Zakład Doświadczalny SZD został zmuszony do zaprzestania działalności. Po założeniu Allstar PZL Glider w 2000 roku, duża część działalności SZD mogła być kontynuowana przez nowych właścicieli.
- W szczególności udało się zatrudnić doświadczonych inżynierów i pracowników produkcyjnych, aby zapewnić kontynuację tradycji firmy, która sięga roku 1946
- Pierwotna lokalizacja na lotnisku Aleksandrowice w Bielsku-Białej została zachowana przez nową firmę.
- Jednocześnie kluczowe Certyfikaty Typu szybowców kompozytowych, takich jak SZD-59-1 ACRO, SZD-55-1 NEXUS, SZD-51-1 JUNIOR, SZD-50-3 PUCHACZ i SZD-48-3 JANTAR pozostały własnością nowej firmy.
W 2004 r., wraz z przystąpieniem Polski do UE rozpoczęto budowę nowego dwumiejscowego modelu SZD-54-2 PERKOZ jako następcy starzejącego się poprzednika, PUCHACZ.
- PERKOZ jest zaprojektowany jako uniwersalny statek do celów szkoleniowych i charakteryzuje się wyjątkową wytrzymałością konstrukcji, wytrzymuje duże obciążenia podczas twardych lądowań.
- Został zaprojektowany pod kątem współczesnych wysokich wymagań przepisów budowy szybowców CS-22, w tym obciążeń awaryjnych, m.in. aby wytrzymać uderzenia pod kątem 45° dla przeciążeń rzędu 16 g. To znacznie przekracza wartość 12 g zawartą obecnie w przepisach.
- Wersja akrobacyjna tego modelu została zatwierdzona przez EASA w 2010 roku.
- W 2014 roku certyfikat EASA otrzymała również wersja 20 m o dużej doskonałości, z długimi końcówkami, służącymi do wykonywania dalekich przelotów.
Allstar PZL Glider rozwija technologię elektrycznego układu napędowego dla szybowców (dolotowego i startowego) Allstar-e-motion. Elektryczny szybowiec był prezentowany na targach Aero Trade Fair Friedrichshafen 2024.
1946
Nowy początek budowy polskich szybowców
W 1946 roku, krótko po zakończeniu II wojny światowej, w Bielsku na południu Polski powstał Instytut Szybownictwa (IS), jako następca przedwojennego Instytutu Techniki Szybownictwa i Motoszybownictwa (ITSM) we Lwowie, który obecnie jest częścią Ukrainy.
Nowy zakład produkcyjny znajdował się na lotnisku w Aleksandrowicach, dzielnicy Bielska. Jego pierwszym dyrektorem był mgr inż. Rudolf Weigl, który był przedwojennym pilotem samolotowym i szybowcowym.
- Pierwszymi konstrukcjami IS były zrekonstruowane szybowce przedwojenne IS-A SALAMANDRA, który został zaprojektowany przez inż.
- Następną konstrukcją był wysoko wyczynowy szybowiec IS-1 SĘP, na którym to pilot Adam Zientek wziął udział w II Szybowcowych Mistrzostwach Świata w Szwajcarii w Samedan.
W 1948 roku Instytut Szybownictwa zmienił nazwę na Szybowcowy Zakład Doświadczalny (SZD). W tym czasie dyrektorem był mgr inż. Władysław Nowakowski.. Był on również współkonstruktorem szybowca IS-1 SĘP, oraz szybowca bezogonowego IS-6X NIETOPERZ i SZD-20 WAMPIR 2, a następnie odpowiedzialnym za szybowiec klasy standard SZD-22 MUCHA STANDARD.
W tym czasie w porównaniu z innymi działającymi polskimi zakładami produkcyjnymi szybowców w Jeżowie Sudeckim (d. Grunau), Poznaniu, Krośnie, Gdańsku, a później we Wrocławiu, zakład w Bielsku-Białej dysponował najlepszym sprzętem oraz najbardziej doświadczonymi konstruktorami, inżynierami, technologami, technikami, mechanikami i pilotami doświadczalnymi.
1963
Rozwój producenta szybowców
W 1963 roku firma została zreorganizowana, nastąpiło połączenie zakładu w Bielsku z zakładami produkcyjnymi w Jeżowie i Wrocławiu.
Od 1969 roku, z Jerzym Śmielkiewiczem u steru, firma przeżywała silny wzrost gospodarczy i twórczy. Wybudowano nowy budynek administracyjny i kolejną wielkoskalową halę produkcyjną. W 1966 roku inżynier i jednocześnie pilot doświadczalny Jerzy Śmielkiewicz skonstruował szybowiec treningowy SZD-30 PIRAT, który stał się bardzo udaną konstrukcją.
1972
Nowy materiał w konstrukcji szybowców
W 1972 roku wprowadzono nową nazwę firmy: Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Szybownictwa, który miał bardzo duży wpływ na rozwój polskich szybowców kompozytowych.
W latach 1972 i 1973 firma doświadczyła gwałtownego wzrostu.
- Utworzono dodatkową przestrzeń produkcyjną.
- Wprowadzono na stałe budowę szybowców z kompozytów.
Szybowce z rodziny JANTAR miały szczególne znaczenie - jej coraz to doskonalsze modele nie tylko osiągnęły międzynarodowy rozgłos i zdobywały medale na zawodach, ale także odnosiły sukcesy z komercyjnego punktu widzenia. W tym czasie zbudowano też pierwszy seryjnie budowany po wojnie w Polsce motoszybowiec SZD-45 OGAR.
Pod koniec lat 1970. firma zatrudniała około 600 pracowników i produkowała do 150 szybowców rocznie we wszystkich swoich zakładach o łącznej powierzchni produkcyjnej około 12 000 m². W tym czasie był to też największy zakład produkujący szybowce na świecie.
1980
Nowoczesna inżynieria szybowcowa
Pod koniec lat 80. nastąpiły znaczące zmiany polityczne i gospodarcze w Europie Wschodniej. Na SZD miały również wpływ cięcia miejsc pracy. Mimo to zakład SZD, jego projektanci i inżynierowie pozostali nietknięci. SZD produkował w dużej serii szybowiec treningowy SZD-51 JUNIOR, wysokowyczynowy szybowiec wyczynowy klasy standard SZD-55 NEXUS (dawniej PROMYK), szybowiec akrobacyjny SZD-59 ACRO oraz SZD-56 DIANA.
Począwszy od 1984 r., odbyły się wstępne rozważania na temat następcy dwumiejscowego SZD-50 PUCHACZ, mimo że zostały one następnie odrzucone. Dopiero dyskusja o zmianie przepisów budowlanych przez EASA, mająca na celu zwiększenie wytrzymałości kokpitu w celu poprawy bezpieczeństwa pasażerów, sprawiła, że projekt został wznowiony w 2005 roku.
Budowa szybowca SZD
dzisiaj
W międzyczasie firma zmieniła właściciela w związku z prywatyzacją byłego przedsiębiorstwa państwowego. Po kolejnych 5 latach akrobacyjna wersja nowego dwumiejscowego samolotu otrzymała certyfikat EASA jako SZD-54-1 PERKOZ.
Faktyczny cel wprowadzenia na rynek nowego typu szybowca dwumiejscowego, który oferowałby uniwersalne zastosowanie do celów edukacyjno-szkoleniowych, został jednak osiągnięty dopiero w 2014 roku wraz z certyfikacją 20-metrowej wersji SZD-54-2 PERKOZ przez EASA.
W ciągu ponad 70 lat od założenia firmy na światowy rynek wyprodukowano ponad 5 000 szybowców. Wygrano niezliczone zawody, a wielu pilotów zostało przeszkolonych na szybowcach SZD.
Do dziś pamiętane są kluczowe postacie z długiej historii firmy, w tym:
Irena Kaniewska, Tadeusz Kostia, Rudolf Matz, Józef Niespał, Władysław Nowakowski, Justyn Sandauer, Władysław Okarmus, Wiesław Gębala, Adam Meus, Piotr Mynarski, Wiesław Stafiej, Adam Kurbiel, Tadeusz Łabuć, Stanisław Oskwarek i Mięsław Goryl. Niektórzy dołączyli do firmy bezpośrednio z Uniwersytetu Lwowskiego lub byli ich następcami. Wielu z nich było też pilotami czy instruktorami latania, jak Adam Zientek, Jerzy Popiel, Stanisław Skrzydlewski, January Roman i Zdzisław Bylok.
Źródła: „50 lat Przemysłu lotniczego w Polsce 1928-1978”, CDW Cieszyn, 1978 / „Dzieje Lotnictwa na Podbeskidziu, 1932-2000”, Autor: Adam Skarbiński, 2002
Chronologia
Oblotów prototypów szybowców skonstruowanych w SZD
1946 IS-A Salamandra
1947 IS-1 Sęp
1948 IS-2 Mucha
1947 IS-3 ABC
1948 IS-B Komar
1949 IS-4 Jastrząb
1949 IS-5 Kaczka
1950 IS-7 Osa
1951 SZD-6X Nietoperz
1951 SZD-8 Jaskółka
1952 IS-C Żuraw
1952 SZD-9 Bocian
1953 SZD-10 Czapla
1953 SZD-12 Mucha 100
1954 SZD-11 Albatros
1954 SZD-14 Jaskółka M
1956 SZD-15 Sroka
1956 SZD-17 Jaskółka L
1956 SZD-18 Czajka
1958 SZD-16 Gil
1958 SZD-19X Zefir 1
1958 SZD-22 Mucha Standard
1959 SZD-20X Wampir 2
1960 SZD-24 Foka
1958 SZD-19-2 Zefir 2
1960 SZD-25 Lis
1961 SZD-21 Kobuz
1964 SZD-21-3 Kobuz 3
1965 SZD-27 Kormoran
1965 SZD-29 Zefir 3
1966 SZD-30 Pirat
1966 SZD-32 Foka 5
1967 SZD-31 Zefir 4
1969 SZD-36 Cobra 15
1970 SZD-35 Bekas
1970 SZD-39 Cobra 17
1971 SZD-43 Orion
1972 SZD-37 Jantar 19
1972 SZD-40X Halny
1973 SZD-45 Ogar
1973 SZD-38 Jantar 1
1973 SZD-41 Jantar Std
1976 SZD-50 Dromader / Puchacz
1977 SZD-48-2 Jantar Std 2
1980 SZD-51-1 Junior
1981 SZD-52 Jantar 15 / Krokus
1983 SZD-48-3 Jantar Std 3
1985 SZD-48-3M Brawo
1988 SZD-55 Promyk / Nexus
1990 SZD-56 Diana
1991 SZD-54 Perkoz
1991 SZD-59 Acro
2010 SZD-54-1 Perkoz
2014 SZD-54-2 Perkoz